خواص ظروف چدنی و کاربرد های آن

ظروف‌چدنی یکی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین ابزارهای آشپزخانه در سراسر جهان محسوب می‌شوند. این ابزارهای پایدار و مقاوم، با تاریخی که به قرن‌ها پیش برمی‌گردد، همواره به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای آشپزی در هر خانه‌ای تلقی می‌شوند؛ اما بسیاری از ما نسبت به جزئیات علمی و فنی درباره خواص و کاربردهای این ظروف‌چدنی بی‌توجه بوده‌ایم.

در این مقاله، ضمن بررسی مزایای ظروف چدنی ، خواص استفاده از آنها و کاربردهای گسترده در زندگی روزمره، ابتدا توضیح می‌دهیم که چدن چیست و درنهایت از روش‌های تشخیص اصل‌بودن این محصول و همچنین نکات خرید ظروف چدنی صحبت خواهیم کرد. لطفا تا انتها همراه ما باشید.

چدن چیست؟

چدن یک ماده (آلیاژ) بر پایه فلز است که مواداصلی در ساخت آنها، آهن و کربن هستند. این ماده به‌دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی مناسب خود، در تولید انواع ابزار و قطعات صنعتی و لوازم موردنیاز آشپزخانه مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در چدن، مقدار کربن در آهن بیش از 2.11 درصد است. این میزان کربن از آهن را به کربیدهای آهن تبدیل می‌کند که در ساختار کریستالی چدن حضور دارند و باعث افزایش مقاومت و سختی بیشتر این فلز می‌شوند.
چدن به دو نوع اصلی زیر تقسیم می‌شود:

1. چدن خاکستری: در ساختار چدن خاکستری گرافیت وجود دارد که به آن خاصیت سبکی و مقاومت در برابر سایش می‌دهد
2. چدن سفید: چدن سفید دارای ساختاری کربیدی است و مقاومت بالاتری در برابر ضربه دارد

استفاده از چدن به دلیل ویژگی‌های مهمی که دارد، در صنایع مختلف از جمله خودروسازی، صنعت ساختمان، تولید قطعات ماشین‌آلات، و وسایل آشپزخانه به‌وفور استفاده می‌شود.

مزایای ظروف چدنی

ویژگی های ظروف چدنی باعث شده است که این محصولات در فهرست ظروف محبوب بانوان و آشپزها قرار بگیرند و استفاده زیادی از آنها در امر آشپزی شود. در ادامه مهم‌ترین مزایای ظروف چدنی را که از اصلی‌ترین دلایل محبوبیت و استفاده زیاد آنهاست، معرفی و بررسی کرده‌ایم.

مقاوم در برابر حرارت بالا

ظروف چدنی به‌دلیل ساختار خاص و متراکمی که دارند، مقاومت بسیار بالایی در برابر حرارت بالا از خود نشان می‌دهند. دو ویژگی اساسی ساختاری که باعث مقاومت ظروف چدنی در برابر حرارت می‌شوند، گرافیت و ماتریس چدنی هستند.

• گرافیت: در ساختار چدن، ذرات گرافیت به‌عنوان جزئی از ساختار آن وجود دارند. درواقع گرافیت، ماده‌ای با خواص عایق حرارتی بالاست، بنابراین ظروف چدنی با حضور گرافیت، حرارت را به خوبی جذب و منتقل می‌کنند؛ اما خود ظروف از انتقال حرارت به خارج از آن‌ها جلوگیری می‌کنند. این ویژگی باعث می‌شود که ظروف چدنی مقاومت بسیار بالایی در برابر حرارت داشته باشند و بتوان در دماهای بسیار بالا هم از آنها بدون دغدغه استفاده کرد
• ماتریس چدنی: ماتریس چدنی نیز دارای ویژگی‌های فرم‌پذیری است که در دماهای بالا باعث ایجاد انعطاف‌پذیری و تغییر شکل ظروف می‌شود؛ با این حال مانع از تغییر شکل زیاد و خرابی ظروف در دماهای بالا می‌شود

نچسب بودن و مصرف روغن کمتر

از مهم‌ترین خواص قابلمه چدن خاصیت نچسب بودن و مصرف کمتر روغن است؛ زیرا فرایندی به نام کربوریزه کردن (carbonization) در ساختار آن‌ اتفاق می‌افتد. این فرایند باعث ایجاد یک لایه محافظتی از آهن کربید، به ویژه کربید آهن، روی سطح ظروف چدنی می‌شود که خاصیت نچسب بودن و مقاومت در برابر خوردگی را به آنها می‌بخشد.

زمانی که ظروف چدنی با دماهای بالا گرم می‌شوند، کربن موجود در آهن با گرافیت و دیگر عناصر در آهن ترکیب می‌شود و کربیدهای آهنی بوجود می‌آیند. این کربیدها لایه‌ای سخت و مقاوم را روی سطح ظروف تشکیل می‌دهند که مانع از چسبیدن غذاها به سطح ظروف می‌شود.
به علاوه، این لایه کربیدی باعث می‌شود که روغن و چربی که در پخت و پز استفاده می‌شود، کمتر به سطح ظروف جذب شده و ظروف نچسب باقی بمانند. این اتفاق بهبود کارایی و کاربری ظروف چدن را افزایش می‌دهد و نیاز به‌استفاده از روغن و چربی برای پخت‌وپز را کاهش خواهد یافت.

استحکام و ماندگاری بالا

ویژگی‌های خاص ساختاری و شیمیایی در ساختار ظروف‌چدنی، باعث افزایش استحکام و ماندگاری بالای آنها می‌شود؛ این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

• ساختار خاص شامل گرافیت و ماتریس چدنی
• مقاومت در برابر خوردگی
• مقاومت در برابر حرارت

آسان تمیز شدن ظروف چدنی

یکی دیگر از فواید قابلمه چدنی و استفاده از ظروفی که از چدن ساخته می‌شوند تمیزی آسان آنهاست. زیرا در فرایند کربوریزه‌کردن، لایه‌هایی از کربیدهای آهنی روی سطح ظروف‌چدنی قرار می‌گیرد که خاصیت نچسب‌بودن را به آنها می‌بخشد. این لایه‌ها مانع از چسبیدن غذاها به سطح ظروف می‌شوند و در این هنگام شستشو، به‌آسانی تمیز می‌شوند.

متنوع بودن اشکال ظروف چدنی

باتوجه‌به برخی عوامل، تولیدکنندگان محصولات چدنی می‌توانند انواع مختلفی از ظروف‌چدنی را با اشکال و طرح‌های متنوع، براساس نیاز و سلیقه مشتریان، تولید کنند. این عوامل عبارت‌اند از:

• قالب‌سازی متنوع: فرایند تولید ظروف‌چدنی شامل استفاده از قالب‌های متنوع است که به‌وسیله مهندسان و طراحان صنعتی طراحی می‌شوند. این قالب‌ها در شکل‌ها و طرح‌های مختلفی هستند  که به تنوع اشکال ظروف کمک می‌کند؛ این به دلیل ویژگی چدن است که قابلیت شکل‌پذیری دارد
• مواداولیه مختلف: مواداولیه مورداستفاده در تولید ظروف‌چدنی تنوع بالایی دارند، از جمله چدن خاکستری، چدن سفید، چدن داکتیل، و…. هر یک از آنها ویژگی‌ها و خواص مختلفی دارند که بسته به نیازهای کاربری، تولیدکنندگان می‌توانند اشکال متنوعی از ظروف را تولید و در دسترس مصرف‌کننده قرار دهند
• فرایندهای پردازشی متنوع: فرایندهای مختلفی مانند ریخته‌گری، شکل‌دهی، حرارت‌دهی، و پوشش‌دهی برای تولید ظروف‌چدنی استفاده می‌شود. هر کدام از این فرایندها در تولید اشکال متنوع و خواص متفاوتی از ظروف‌چدنی موثر هستند

تامین آهن خون با ظروف چدن

برخی از افراد یکی دیگر از مزایای ظروف چدنی را تامین آهن خون می‌دانند. هرچند این ظروف در تامین آهن خون نقش مستقیمی ندارند؛ اما اگر غذاهایی که در آنها پخته می‌شوند حاوی موادغذایی مانند آهن باشد (مثل گوشت قرمز، لوبیا، نخود، اسفناج)، می‌توانند به تامین آهن خون کمک کنند و این ویژگی را می‌توان یکی از مهم‌ترین فواید ظروف چدن برای سلامتی مصرف‌کننده معرفی کرد.

نسوختن غذا در قابلمه چدنی

 هرچند نمی‌توان احتمال سوختن غذاها در ظروف‌چدنی را رد کرد؛ ولی به‌طورکلی، در پاسخ به این سوال که چرا باید در ظروف چدنی غذا بپزیم می‌توان گفت که غذاها در این ظروف به‌خوبی و به‌طور یکنواخت پخته می‌شوند و خطر سوختن آنها به‌حداقل می‌رسد.

دلیل اصلی نسوختن غذاها در ظروف‌چدنی این است که این ظروف گرما را به‎طوریکنواخت و به‌خوبی توزیع می‌کنند. همچنین، حرارت را به‌خوبی نگه می‌دارند که باعث می‌شود حرارت به‌طور یکنواخت به غذا منتقل شود و از سوختن غذاها جلوگیری شود.

مضرات ظروف چدنی

استفاده از ظروف‌چدنی مضرات خاصی نیز دارد که باید درنظر گرفته شوند؛ از جمله:

• در برخی موارد، ظروف‌چدنی ممکن است مقداری از عناصرمعدنی مانند آهن به غذاها منتقل شوند
• در برخی موارد، ظروف‌چدنی قدیمی که پوشش‌های سطحی خود را از دست داده‌اند، حاوی عنصر سرب هستند و اگر این ظروف به‌طور نادرست استفاده شوند، ممکن است سرب به غذاها منتقل شود و سلامتی را تهدید کند
• برخی افراد حساسیت‌های پوستی یا التهابات را در اثر تماس با مواد شیمیایی مورداستفاده در فرایندهای ساخت ظروف‌چدنی تجربه می‌کنند

کاربردهای ظروف چدنی برای پخت غذاها

درصورتی‌که بخواهید غذاهایتان را با پختی طولانی در دمای متوسط تا بالا آماده کنید، ظروف‌چدنی مناسب هستند؛ البته اگر آلومینیوم نداشته باشند.
زیرا حرارت به‌طورکاملا مناسب و یکسان پخش می‌شود و مقاومت بالایی که این ظروف از خود در برابر گرما نشان می‌دهد، گزینه مناسبی برای سرخ‌کردن، قراردادن در فر و کباب‌کردن هستند. پس برای پخت انواع غذاهای لذیذ می‌توانید روی کاربردهای ظروف‌چدنی حساب ویژه‌ای باز کنید از جمله:

• پخت انواع غذا مثل غذاهای آب‌پز، خورشت‌ها، سوپ‌ها و غذاهای حاوی سبزی‌ها
• طبخ انواع غذاهای گوشتی مانند کباب و استیک‌
• پخت نان‌ها و شیرینی‌های مانند نان سنتی، کیک و پای‌ها
• پخت غذاهایی که نیاز به حرارت یکنواخت و مداوم دارند مانند ته‌چین

نکات خرید ظروف چدنی

هنگام خرید ظروف‌چدنی لازم است نکاتی را درنظر بگیرید تا خریدتان کاربردی و مناسب باشد. از جمله:

• از نظر ساخت، باکیفیت باشند؛ برای اطمینان می‌توانید روی محصولات‌چدنی کاج تفلون حساب کنید
• ظروف دارای پوشش سطحی محافظ باشند تا از زنگ‌زدگی و خوردگی جلوگیری شود
• اندازه و وزن ظروف را بادقت بررسی کنید و مطمئن شوید که مناسب نیازهای آشپزخانه شماست
• قیمت را باکیفیت مقایسه کنید و از طریق بررسی نظرات و تجربیات دیگران، ارزش ظروف را ارزیابی کنید. برای این کار کاج تفلون مرجع معتبر برای ارائه بهترین ظروف‌چدن با بالاترین کیفیت و بیشترین رضایت خاطر مشتریان است
• ظروف قابلیت شستشو، استفاده و نگهداری آسان داشته باشند
• ظروف از موادمضر یا موادشیمیایی مخرب تشکیل نشده‌ باشند

نکته مهمی که باید حتما بدانید، نپختن هر ماده اسیدی در چدن است؛ زیرا وقتی مواداسیدی برای مدت طولانی در چدن پخته می‌شوند، مقدار کمی از مولکول‌های فلز آزاد شده و به داخل غذا نفوذ می‌کند. اگرچه مصرف این مقادیر جزئی مضر نیست، اما ممکن است طعم‌های فلزی نامطلوبی را ایجاد کنند.

نحوه تشخیص چدن اصل

متاسفانه برخی از سودجویان به‌دلیل محبوبیت ظروف‌چدنی بین مصرف‌کنندگان، دست به تولید محصولات بی‌کیفیت و تقلبی زده‌اند که تشخیص آنها را برای مردم سخت کرده‌ است. اگر می‌خواهید بدانید که آیا چدن اصل است، کافی است موارد زیر را بررسی کنید:

• چدن اصلی عموماً سنگین‌تر از چدن تقلبی است
• سطح آن را با دقت بررسی کنید؛ چدن اصلی معمولاً دارای سطح براق و صاف است
• با ضربه به آن، چدن ‌اصلی صدای سنگین و سختی می‌دهد؛ در حالی که چدن ‌تقلبی صدای خالی و سبک می‌دهد
• چدن‌ اصلی لبه‌های برش خوبی دارد و بدون چین‌خوردگی است
• معمولا ظروف‌چدنی اصل را یک‌تکه می‌سازند و دسته‌ها کاملا از جنس چدن و به بدنه متصل هستند
• سطح بیرونی (کف ظرف) برای انتقال درست و یکنواخت گرما، فرورفتگی‌هایی دارد

جمع‌بندی

در این مقاله از کاج تفلون، به‌طور اختصاصی در مورد مزایای ظروف چدنی صحبت کردیم. هرکدام را توضیح دادیم و در کنار معرفی آنها، مضرات احتمالی را نیز بررسی کردیم. همچنین توضیح دادیم که چگونه می‌توانید چدن اصل را از تقلبی تشخیص دهید.
و از نکات مهم هنگام خرید این محصولات پرکاربرد صحبت کردیم. از اینکه تا انتها همراه کاج تفلون بودید، صمیمانه سپاسگزاریم.